Słowacja – kraj bogaty w światowe dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze
Już w 1993 roku wpisano na Listę Światowego dziedzictwa UNESCO trzy obiekty: Zamek Spiski wraz z okolicą (Spišský hrad), Bańską Szczawnicę (Banská Štiavnica) oraz Wlkoliniec (Vlkolínec), w 2000 roku dodano jeszcze historyczne szaryskie miasto Bardziejów (Bardejov), w 2008 roku drewniane kościoły Łuku Karpackiego a w 2009 roku historyczne miasto Lewocza (Levoča).
Najbardziej rozległym obiektem jest Zamek Spiski (Spišský hrad) – największy średniowieczny kompleks zamkowy w Europie Środkowej oraz jego okolice z miasteczkiem Spiskie Podgrodzie (Spišské Podhradie z typowymi renesansowo – barokowymi kamienicami mieszczańskimi), z miasteczkiem kościelnym Kapituła Spiska (Spišská Kapitula) – z licznymi zabytkami sakralnymi a w szczególności z majestatyczną, okazałą podwójną wieżą Katedry pod wezwaniem św. Marcina – katedrála sv. Martina – oraz gotyckim kościółkiem pod wezwaniem Ducha Świętego (Kostol Ducha svätého) w Żehrze (Žehra) z XIV wieku z wnętrzem ozdobionym freskami z XIV i XV wieku. Doskonały stan tych zabytkowych zespołów wraz z otaczającym okolicę trawertynowym obszarem Narodowego Rezerwatu Przyrody Drewenik (Dreveník), tworzą wyjątkową całość.
W czerwcu 2009 roku do tego zespołu zabytków spiskich dodano również dawne, stare miasto Lewocza. Bańska Szczawnica (Banská Štiavnica) jest miejskim zespołem zabytkowym, reprezentującym tradycje górnicze na Słowacji. Wlkoliniec (Vlkolínec) reprezentuje sam w sobie zabytkowy zespół tradycyjnej architektury ludowej. Z kolei starodawny Bardziejów (Bardejov) uważany jest za najbardziej gotyckie miasto Słowacji.
Wyjątkową ogólnoświatową wartość mają drewniane kościoły Łuku Karpackiego: rzymsko-katolickie kościoły w Hervartove i Tvrdošíne, ewangelickie kościoły artykularne w Kežmarku, Leštinách i Hronseku, cierkwe obrządku wschodniego w Bodružali, Ladomirovej oraz Ruskej Bystrej.
Wśród zabytków przyrodniczych umieszczonych na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO Słowację reprezentują jaskinie i przepaście Słowackiego Krasu (Slovenský kras) oraz Dobszyńska Jaskinia Lodowa (Dobšinská ľadová jaskyňa). W 2007 roku dopisano do Listy także Karpackie puszcze bukowe w Górach Bukowskich (Bukovské vrchy) i Górach Wihorlackich (Vihorlatské vrchy) w Słowacji Wschodniej.
Słowacki kras (Slovenský kras) leżący na południu Słowacji, na granicy z Węgrami, jest największym terytorium krasowym w Europie Środkowej, liczącnajwięcej podziemnych przestrzeni i komór (znajduje się tu 1110 jaskiń i przepaści).
W 1995 roku odniósł sukces bilateralny słowacko-węgierski projekt pod nazwą Jaskinie Słowackiego i Aggtelekskiego krasu (Ochtinská aragonitová jaskyňa, Gombasecká jaskyňa, Jaskyňa Domica, Krásnohorská jaskyňa, Jasovská jaskyňa, …). W 2000 roku wpis ten rozszerzono o Dobszyńską Jaskinię Lodową (Dobšinská ľadová jaskyňa), jedna z największych swojego rodzaju w Europie.
W czerwcu roku 2007 wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO obszar Karpackich puszcz bukowych, leżących na terytorium Słowacji i Ukrainy. Puszcze Stużyca (Stužica), Rożok (Rožok), Haweszowa (Havešová) w Górach Bukowskich i puszcza Vihorlatský prales w Górach Wihorlackich wchodzących w skład Obszaru Chronionego Krajobrazu (CHKO) Vihorlat stały się w ten sposób światowymi unikatami przyrodniczymi. Pierwsze ze wspomnianych znajdują się w rejonie Parku Narodowego Połoniny (Národný park Poloniny).
Zabytki niematerialne UNESCO
Fujara jest najbardziej typowym słowackim instrumentem muzycznym, który w listopadzie 2005 roku w Paryżu wpisała organizacja UNESCO na Listę Arcydzieł Niematerialnego Kulturowego Dziedzictwa Ludzkości. Listę założono w 2001 roku.
Fujara jest wydającą różne dźwięki piszczałką, mierzącą niekiedy nawet 1,8 m długości, zazwyczaj wykonaną z drewna bezu o charakterystycznym, melancholijnym dźwięku.
Nie występuje nigdzie indziej na świecie. Uważa się, że powstała w Słowacji Środkowej – w rejonie Polany (Poľana) oraz w Gemerze Północnym (severný Gemer). Była ona charakterystycznym pasterskim instrumentem muzycznym. Fujary zdobiono wzorami ornamentalnymi, rzadziej figuralnymi.
Najdłuższym instrumentem muzycznym jest fujara trombita, o długości do 6 m, która służyła do sygnalizacji i komunikacji między pasterzami na pastwiskach, z racji swego donośnego i silnego dźwięku. Wytwarza się ją z drewna świerkowego.
Innym dziedzictwem niematerialnym UNESCO jest „niebiańska” muzyka terchovska, czyli archaiczna muzyka ludowa mieszkańców miejscowości Terchová i okolicznych gmin. Charakterystyczny jest dla niej wyraźny, radosny i wspólny śpiew muzyków. Muzyka terchovska pierwotnie była nierozerwalnie związana z tańcem, stąd pochodzi jej styl odznaczający się dużym temperamentem. Dokładnej genezy muzyki terchovskiej jako przejawu kultury ludowej nigdy nie poznamy, ponieważ w sposób zupełnie naturalny jest ona ustnie przekazywana z pokolenia na pokolenie. W 2013 roku została wpisana na listę UNESCO.
Zabytki zaproponowane do wpisania na Listę UNESCO
- „Limes Romanum“ – antyczne, rzymskie zabytki nad środkowym Dunajem
- Kościoły gemerskie (pochodzące z regionu Gemeru) i abowskie (pochodzące z regionu Abov) ze średniowiecznymi malowidłami naściennymi
- Komarno (Komárno) – twierdza przeciwturecka
- Pomnik Chatama Sofera (Pamätník Chatama Sófera)
- Tokajski region hodowli winorośli (Tokajská vinohradnícka oblasť), kompleks piwnic winnych
- Koncepcja soczewkowatego historycznego centrum miasta Koszyce (Košice)
- Rezerwaty przyrody w Tatrach (zakłada się złożenie wspólnego projektu z Polską)
- Doliny krasowe na Słowacji (po dokonaniu wyboru różnych typów dolin krasowych rozszerzenie i dokończenie projektu nominacyjnego Przepaście Słowackiego Raju - Rokliny Slovenského raja, złożonego 26.6.1997 r.)
- Naddunajski obszar przyrodniczo-kulturalny (zakłada się złożenie wspólnego projektu z Republiką Czeską, Austrią i Węgrami)
- Mykoflora Gór Bukowskich (Bukovské vrchy)
- Gejzer w Herlanach (Gejzír v Herľanoch)
- Zabytki pozostałe po Wielkiej Morawie – wspólna czesko-słowacka nominacja Kościół pod wezwaniem Małgorzaty z Antiochii w Kopczanach (kostol sv. Margity Antiochijskej v Kopčanoch) oraz Ducowie (Ducov), część Kostolca (Kostolec), dziedziniec wielkomorawski